کاوش بسترهای فراغتی منتهی به خودزنی در بین دانش‌آموزان دختر یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش علوم اجتماعی در دانشگاه یزد

2 دانشیار بخش تعاون و رفاه اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد

3 استادیار، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی - بخش روانشناسی و مشاوره دانشگاه یزد

10.22034/fyazd.2023.324416.1065

چکیده

اوقات فراغت مسئله‌ای اساسی در زندگی نوجوانان امروزی است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر در کانون اصلی تجارت و سرگرمی قرار دارد و بی‌توجّهی به این موضوع مهم می‌تواند پیامدهای منفی فراوانی ایجاد کند. روش پژوهش حاضر نظریۀ زمینه‌ای بود و جامعۀ پژوهش تمامی دانش‌آموزان دختر ساکن در شهر یزد با سابقۀ اقدام به خودزنی بودند. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها فرایند نمونه‌گیری هدفمند تا مرحلۀ اشباع ادامه یافت و درنهایت با 23 دانش‌آموز دختر دبیرستانی در رابطه با خودزنی، در بستر مسائل اوقات فراغت، مصاحبه شد.
داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از کدگذاری باز، محوری و گزینشی، تحلیل و در قالب خطّ داستان، شامل هجده مقولۀ اصلی و یک مقولۀ هسته و مدل پارادایمی ارائه شد. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان داد مقوله‌هایی مانند دشواری شادی در یزد، حسرت‌های پدرفرزندی، تفریح‌طلبی، سرگرمی‌های افسرده‌کننده، کارکردهای فضای مجازی، آشنایی با جنس مخالف در بسترهای اجتماعی‌مجازی، سواد رسانه‌ایِ حدّاقلی والدین، سبک زندگی تحمیلی و بی‌پردگی فضای مجازی به ظهور پدیدۀ مرکزی پژوهش منجر شدند؛ درنتیجه نوجوانان در چنین فضای فراغتی نامناسبی، عملکردهای خاصّی را از خود نشان می‌دهند که یکی از آنها آزادی عامّه‌پسند، بدیل‌جویی و احساس بی‌تفاوتی اجتماعی است که با پیامدهای خاصّی نظیر شکست جنسیتی، کژ کارکردهای وابستگی مجازی، بی‌علاقگی به ایران و اسناد تقصیر همراه است. دشواری فراغت، به ایجاد شرایطی منجر می‌شود که در آن خانواده‌ها کارکردهای خود را ازدست‌رفته می‌بینند و از ایجاد تغییرات مثبت ناتوان هستند؛ به‌عبارتی توانایی حلّ مسئله از مسیرهای موجود، به‌ویژه مسیرهای پیشین و سنّتی وجود ندارد. این موضوع می‌تواند به انحراف‌هایی مانند خودزنی منجر شود؛ بنابراین به اقدام مداخله‌ای هوشمند در بسترهای اوقات فراغت نیاز است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Exploring leisure factors leading to self-harm among Yazdian female students

نویسندگان [English]

  • Hanie Sadat Hosseini Fathabadi 1
  • Ali Ruhani 2
  • Zahra Naderi Nobandegani 3
1 M.A. of Social Science Research at Yazd University
2 Associate Professor of Sociology, Yazd University
3 Assistant professor, Faculty of psychology, psychology and consulting division, Yazd University
چکیده [English]

Leisure time is a significant issue in the lives of adolescents today as they are currently the main focus of business and entertainment. Ignoring this important issue can have many negative consequences. The present study used grounded theory approach to carry out the research on all female students living in Yazd with a history of self-harm. In order to collect the data, the purposeful sampling process was used until the saturation stage was reached, and finally 23 female high school students were interviewed about self-harm during leisure times. The collected data were analyzed using open, axial and selective coding and presented in the form of a story line (including 18 main categories and 1 core category) and a paradigm model. The results of data analysis showed categories such as the difficulty of happiness in Yazd, father-child longing, recreation, depressing entertainment, effects of cyberspace, acquaintance with the opposite sex in social-virtual contexts, minimal media literacy of parents, lifestyle, and the imposition and simpleness of cyberspace led to the emergence of the central phenomenon of research. As a result, adolescents in such an unsuitable leisure environment perform certain behaviors such as popular freedom, seeking alternatives, and a sense of social indifference. It is associated with certain consequences such as gender failure, dysfunction of virtual dependence, disinterest in the homeland, and seeking guilts of others. Leisure difficulties lead to situations in which families find their functions lost and are unable to make positive changes

کلیدواژه‌ها [English]

  • Leisure contexts
  • Leisure difficulty
  • Self-harm
  • High school female students
ـ آوخ کیسمی، فرهاد؛ مهدوی، علی؛ ابراهیمی، محمّدرضا (1392). «تعیین رابطۀ خودزنی و اختلالات شخصیت در سربازان»، مجلّۀ علمی ابن‌سینا، مسلسل 45: ادارۀ بهداشت و درمان نهاجا، دورۀ 15، شمارۀ 4: 29 ـ 24.
ـ استراوس،انسلم؛ کربین، جولیت (1397). مبانی پژوهش کیفی، فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای (ترجمۀ ابراهیم افشار)، تهران: نشر نی.
ـ اسفندیار، عادل (1397). «بررسی جرم‌شناسی پدیده خودزنی و علل گرایش به آن»، پایان‌نامه برای اخذ درجۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی شاهرود: دانشکدۀ علوم انسانی. 
ـ بشیر، حسن؛ افراسیابی، محمدصادق. (1391). «شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان: مطالعه موردی بزرگ‌ترین جامعۀ مجازی ایرانیان». فصلنامه تحقیقات فرهنگی، دورۀ 5، شمارۀ 1: 60 ـ 31.
ـ بادله، مرتضی؛ فتحی، مهدی؛ آقامحمّدیان شعرباف، حمیدرضا؛ بادله، محمّدتقی؛ استادی، تقی. (1392). «مقایسۀ میزان اثربخشی هیپنوتراپی شناختی‌رفتاری گروهی و درمان شناختی‌رفتاری گروهی بر افزایش عزّت نفس نوجوانان»، مجلّۀ اصول بهداشت روانی، سال 15 (3)، 204 ـ 194.
 ـ حسینی، سحر (1397). «شناسایی علل خودزنی دختران نوجوان در بافت فرهنگی ـ اجتماعی شهر کرمانشاه». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، رشتۀ مشاورۀ گرایش مدرسه، دانشگاه رازی: دانشکده علوم اجتماعی.
ـ خانی‌پور، حمید (1393). «رفتارهای خودآسیب‌رسانی در نوجوانان: ماهیت، احتمال خودکشی، نقش عوامل روان‌شناختی و همسالان»، رسالۀ دکتری روان‌شناسی، دانشگاه علّامه طباطبایی، دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
ـ خانی‌پور، حمید؛ شوشتری، میترا؛ برجعلی، احمد؛ گلزاری، محمود؛ فلسفی‌نژاد، محمّدرضا (1393). «رابطۀ نقص کنترل تکانه و خودجرحی بدون خودکشی در نوجوانان با سابقۀ بدرفتاری دوران کودکی»، مجلّۀ روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، سال بیستم، شمارۀ 4: 348 ـ 339. 
ـ دانشمند، غلامحسین؛ مهدی‌زاده، ایرج؛ نباتیان، الهام (1392). «آسیب‌شناسی فردی اوقات فراغت جوانان»، مجموعه مقالات کنگرۀ ملّی اوقات فراغت و سبک زندگی جوانان، 444 ـ 431.
ـ زمانی، نرجس؛ نظری، محمد؛ زارعی، اقبال (1394). «بررسی نقش حمایت‌های خانواده در دریافت حمایت‌های اجتماعی»، پژوهش‌نامۀ فرهنگی هرمزگان، شمارۀ 10: 28 ـ 14.
ـ ستوده، هدایت‌الله (1393). «آسیب‌شناسی اجتماعی (جامعه‌شناسی انحرافات)»، انتشارات آوای نور، تهران.
ـ سمنانی، یوسف؛ ثقةالاسلام، طاهره؛ شاهپوری، حمیدرضا (1385). «رفتارهای خودزنی و وسواس‌گونه در بیماران مبتلا به اختلال شخصیت مرزی»، مجلّۀ علمی پزشکی قانونی، دورۀ 12، شمارۀ 1: 29 ـ 25.
ـ شریفی، سیّد علیرضا؛ عبداللّهی، نجمه؛ دهقان قهفرخی، امین (1399). «بررسی تأثیر ورزش بر کاهش انحرافات اجتماعی (مطالعۀ موردی: دانش‌آموزان متوسّطۀ دوم شهرستان شهرکرد)»، مدیریت ورزشی، دورۀ 12، شمارۀ 4: 1201 ـ 1188.
ـ شهابی، سیّده سارا؛ فتحی آذر، اسکندر؛ جعفری، علی (1395). «نقش نظام آموزشی در مواجهه با آسیب‌های پیش روی دانش‌آموزان در ارتباط با تعامل آنها با فضای مجازی»، مطالعات علوم اجتماعی ایران، شمارۀ 51: 32 ـ 19.
ـ فرح‌بخش، کیومرث (1399). «خودزنی در دانش­آموزان و نقش معلم در کاهش آن»، رشد معلّم، دورۀ 38، شمارۀ 7: 27 ـ 24.
ـ کیان، مریم (1392). «مقایسۀ نحوه گذراندن اوقات فراغت دانش­آموزان مدارس عادی و استعداد درخشان شهر یزد»، جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش، شمارۀ 4: 174 ـ 139.
ـ مردی‌نیا، محسن؛ مسکینی، علی؛ میرزمانی، شهرام (1397). «بررسی مقایسۀ فراوانی خودکشی و خودزنی در ناویان و کارکنان وظیفۀ نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران»، پنجمین همایش ملّی و سومین همایش بین‌المللی طبّ پیشگیری، بهداشت، امداد و درمان دریایی بر روی شناورهای سطحی و زیرسطحی.
ـ مرگان، الهام؛ جاویدان، لیدا (1395). «نقش مدرسه و معلّمان در کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی»، اوّلین کنفرانس بین‌المللی نوین در حوزۀ علوم تربیتی و روان‌شناسی و مطالعات اجتماعی ایران.
ـ مظلومی محمودآبادی، سیّد سعید؛ ذوالقدر، راضیه؛ میرزایی علویجه، مهدی؛ حسن‌بیگی، افسانه (1390). «بررسی رابطۀ بین استرس مزمن و کیفیت زندگی دانش‌آموزان دختر دبیرستانی در شهر یزد در سال 1389»، فصلنامۀ علمی پژوهشی دانشکدۀ بهداشت یزد، شمارۀ 2: 10 ـ 1.
ـ مقصودی، سوده؛ عبدالحسینی، زهرا؛ سلیمانی، زینب (1392). «بررسی نحوۀ گذران اوقات فراغت و روند تغییرات آن در ایران»، مجموعه مقالات کنگرۀ ملّی اوقات فراغت و سبک زندگی جوانان، 696 ـ 673.
ـ موحّد، مجید؛ دسترنج، منصوره. (1392). «مطالعۀ چگونگی گذراندن اوقات فراغت جوانان شهرستان بستک»، مجموعه مقالات کنگرۀ ملّی اوقات فراغت و سبک زندگی جوانان، 239 ـ 224.
ـ میرنسب، میرمحمود؛ بیرامی، منصور؛ زند کریمی، بصیره (1390). «مقایسۀ عوامل شخصیّتی در بین دانش‌آموزان دختر پرخاشگر و غیر پرخاشگر»، فصلنامۀ پژوهش‌های نوین روان‌شناختی،  سال 6، شمارۀ 23: 203 ـ 186.
ـ وحدت شریعت‌پناهی، مریم؛ ناصری آتشانی، فاطمه؛ میرلوحی، محمّدجواد (1395). «مطالعۀ انواع خودزنی در مبتلایان به اختلالات روان‌پزشکی  و ارتباط آن با نوع بیماری در مراجعه‌کنندگان به بخش روان‌پزشکی بیمارستان شهید لواسانی در سال‌های 1393 ـ 1392»، مجلّۀ دانشکدۀ پزشکی مشهد. سال 59، شمارۀ 2: 178 ـ 157. 
ـ وکیلی، مهتاب. (1383). «تعیین فراوانی خال‌کوبی و خودزنی در جمعیت بیماران روانی و ارتباط آن با خصوصیات جمعیت شناختی و تجزیه‌ای»، پایان‌نامۀ دکترای پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کرمان: دانشکدۀ پزشکی مهندس افضلی‌پور. 
ـ هادی خامنه، اعظم؛ (1392). «بررسی ویژگی‌های عاطفی‌روانی و هوش هیجانی افراد مبتلا به رفتارهای خودآسیب‌رسان و افراد عادی»، فصلنامۀ پژوهش‌های اطّلاعاتی و جنایی، سال 8، شمارۀ 1: 37 ـ 10.