بررسی فرایندهای واجی و تکواژهای صرفی و اشتقاقی در گویش یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش محور گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

10.22034/fyazd.2021.139585

چکیده

زبان یزدی از کهن­ترین زبان‌های مرکزی ایران به شمار می‌رود که هر چند در مقایسه با گویش معیار فارسی بیشتر به لحاظ ویژگی‌های آوایی و واژگان بومی و تاریخی متفاوت است؛ در برخی موارد از مختصات دستوری نیز برخوردار است. در این جستار به ‌شیوۀ توصیفی، استشهادی و استنادی به بررسی اصلی‌ترین فرایندهای واجی و انواع تکواژهای تصریفی و وندهای اشتقاقی زبان یزدی پرداخته می‌شود. در زبان یزدی، بیشتر انواع فرایندهای واجی، شامل: همگونی، ناهمگونی، خیشوم‌شدگی، کشش واکه، مرکب‌شدگی واکه، حذف، قلب، ابدال کم و بیش به ‌کار می‌رود؛                  امّا فرایندهای حذف همخوان و انواع همگونی از پربسامدترین فرایندها هستند. در کاربرد انواع تکواژ تصریفی و اشتقاقی به ‌جز تفاوت آوایی و نیز چند مورد تکواژ ویژه، بیشتر همانند فارسی معیار است. گونۀ منفی‌ساز /nɛ-/ به دو شکل /næ-/ و /nɛ-/ به ‌کار می‌رود. برخی حروف اضافه عمدتاً در این گویش به کار می‌روند؛ مانند: تو /tu/ «در؛ داخل/ گَل /gæl/ «بر، به»/ وج /væǰ/ «به جایِ، در عوضِ» و ... حرف ربط خُ /xo/ «که» برای تأکید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of phonological processes and morphological and derivative sequences in Yazdi dialect

نویسندگان [English]

  • Sedigheh ramazankhani 1
  • mahmoud Sadeghzadeh 2
1 Persian Language and Literature, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Yazd Branch, Islamic Azad University, Yazd, Iran
چکیده [English]

Yazidi language is one of the oldest central languages of Iran ,Which, though, compared to the Persian It's more diverse in terms of phonetic features and native and historical vocabulary, In some cases it also has grammatical coordinates. This article is descriptive, analytical, inferential and cites the main phonological processes and a variety of definite syllables and derivative passages of the Yazdi language are discussed. Descriptive and historical grammar methods and reliable sources of Persian grammar have been used in the analysis. In Yazdi's language, Most types of phonological processes, including:Homogeneity, heterogeneity, inertia, vowel elongation, vowel compounding, deletion, heart, eternity are used more or less; But consistent removal processes and homogeneous types are the most frequent processes. Except for phonetic differences and some special morphs, it is more common in Farsi than in Persian. The / n /- / negative form is used in both / næ / / and / nɛ- /. Some prepositions are mainly used in this dialect, such as: U / tu / 'in ؛ inside / flower / gæl /' on, to '/ wedge / væǰ /' instead, Instead "and .... the word kh / xo /" which "for emphasis. The sequential number is also obtained by adding a / /om / or a / /omi / to the original number, but the / /omin / suffix is not used for this purpose

کلیدواژه‌ها [English]

  • Yazdi dialect؛ phonological processes؛ morphemes
  • derivative sequences
ـ ابوالقاسمی، محسن (1387). دستور تاریخی زبان فارسی، چاپ 7، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، (سمت).
ـ ارانسکی، یوسیف (1378). زبان‌های ایرانی، (ترجمه: علی‌اشرف صادقی)، تهران: سخن.
ـ افشار، ایرج (1389). واژه‌نامۀ یزدی، تنظیم و آوانویسی: محمدرضا محمدی، تهران: فرهنگ ایران زمین.
ـ باطنی، محمدرضا (1374). مسائل زبان‌شناسی نوین، چاپ 4، تهران: نقش جهان، صافی هما.
ـ پاک‌نژاد، محمد و ویسی، الخاص (1395). «توصیف و تحلیل فرایندهای واجی گویش دزفولی بر پایۀ چارچوب نظریۀ بهینگی»، ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، شماره13: 22-1.
ـ پورریاحی، مسعود (1374). شناسایی گویش‌های ایرانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
ـ پولادی، میترا (1379). توصیف ساختمان فعل در گویش بهدینان مرکز شهر یزد، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی (چاپ نشده).
ـ ثمره، یدالله (1369). «تحلیلی بر رده‌شناسی زبان، ویژگی‌های رده‌شناختی زبان فارسی»، زبان‌شناسی، 7 (1): 80-61.
ـ حبیب‌زاده میبدی، لیلی (1380). بررسی ساخت‌واژه در گویش یزدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی (چاپ نشده).
ـ حق‌شناس، علی‌محمد (1376). آواشناسی، تهران: آگاه.
ـ خامسی‌هامانه، فخرالسادات (1392). تحلیل زبان‌شناختی گویش یزدی، یزد: هومان.
ـ خانلری، پرویز (1382). تاریخ زبان فارسی؛ چاپ 7، تهران: انتشارات فرهنگ نشر نو.
ـ رستم‌بیک، آتوسا (1383). «ویژگی‌های واجی مشترک گونه‌های زبانی رایج در 10 روستای استان یزد»، فرهنگ، شماره 52-51: 58-45.
ـ رستم‌بیک تفرشی، آتوسا (1382). طرح ملی گویش‌شناسی ایران (40 روستا از استان یزد و همدان)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی (چاپ نشده).
ـ روبینز، آر.اچ (1393). تاریخ مختصر زبان‌شناسی، (ترجمه: علی‌محمد حق‌شناس)، چاپ 12، تهران: نشر مرکز.
ـ زارع، علی‌اکبر (1380). بررسی مقایسه‌ای تکیه و آهنگ در گویش یزدی و فارسی معیار، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی، مرکز تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی (چاپ نشده).
ـ صادقی، علی‌اشرف (1357). تکوین زبان فارسی، تهران: دانشگاه آزاد ایران.
ـ فرشیدورد، خسرو (1388). دستور مفصل امروز، تهران: امیرکبیر.
ـ فیروزبخش، فرانک (بی تا)؛ بررسی ساختمان دستوری گویش شهر یزد، تهران: فروهر.
ـ کلباسی، ایران (1376). راهنمای گردآوری گویش‌های ایرانی، یادنامه بهار، تهران: آگه.
ـ_______ (1355). زبان فارسی و زبان‌های محلی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ لده فوگه، پیتر (1387). دورۀ درسی آواشناسی، (ترجمه: علی بهرامی)، ویرایش 5، تهران: رهنما.
ـ مزدا پور، کتایون (1374). واژه‌نامه گویش بهدینان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ مشکوه‌الدینی، مهدی (1384). دستور زبان فارسی؛ واژگان و پیوندهای ساختی، تهران: سمت.
ـ__________ (1386). توصیف و آموزش زبان فارسی، چاپ 3، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ __________ (1386). دستور زبان فارسی بر پایۀ دستور گشتاری، چاپ 10، دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ نقیب‌القرا، سیدعلی (1375). بررسی گویش یزدی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، دانشگاه علامۀ طباطبایی (چاپ نشده).