تغییرات مشخصّه‌های جمعیّتی استان یزد در دوره زمانی 1330 تا 1430

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جمعیت‌شناسی، عضو هیأت علمی دانشگاه یزد

2 دانشجوی دکتری جمعیّت‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد

10.22034/fyazd.2021.276253.1043

چکیده

جمعیّت­ها به لحاظ حجم، ترکیب و توزیع سنی در حال تغییر هستند. گذار ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت تأثیر عمیقی بر شرایط اقتصادی اجتماعی جامعه خواهد گذاشت. هدف این مقاله شناخت مشخصه­های جمعیتی استان یزد و روند تحوّلات آن در سال­های اخیر و برآورد تحولات آن در آینده است. داده‌ها جمعیت از نتایج سرشماری و داده وقایع حیاتی از سازمان ثبت احوال گرفته شده و برای پیش‌بینی جمعیت از نرم‌افزار Spectrum استفاده شده است. یافته‌های تحقیق بیانگر این است که در حال حاضر استان یزد از نقطه نظر تعداد‏،‏ میزان رشد و ساختار سنی در وضع مطلوبی قرار دارد. باروری در استان متعادل شده و اهداف سیاست جمعیتی تأمین شده است. سیاست اصلی استان در این سال‌ها باید در جهت بهره‌مندی از فرصت پنجره جمعیتی و فراهم‌سازی بسترهای اقتصادی و اجتماعی برای مواجه ‌شدن با جمعیت رو به افزایش سالمند باشد. چالش­های جمعیتی آینده استان یزد، بستگی زیادی به نحوه بهره­برداری از فرصت پنجره جمعیتی دارد. بهره­برداری از فرصت پنجره جمعیتی و تبدیل آن به فرصت اقتصادی و اجتماعی مستلزم توانمندی و مقتدرسازی جوانان برای توسعه اقتصادی، گسترش فرصت‌‌های شغلی، سرمایه گذاری مطلوب، بهبود کیفیت سرمایه انسانی و فراهم کردن فرص­هایی برای حضور زنان در بازار کار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study of the Changes in Demographic Characteristics of Yazd Province during the Years 1951-2051

نویسندگان [English]

  • Mohammad Torkashvand Moradabadi 1
  • Farideh Shams Ghahfarokhi 2
  • Leila Zandi 2
1 Department of Demography, Faculty of Humanities & Social Sciences, Yazd University, Yazd, Iran.
2 PhD student in Demography, Faculty of Social Sciences, Yazd University
چکیده [English]

 
Populations are changing in size, composition and age distribution. Transition of Population age structure and aging affects the socio-economic, political, health and medical conditions of society. The purpose of this article is to identify the demographic characteristics of Yazd province from the past to the present and estimates their future changes. The data is based on the results of the census and annual registration of vital events in the Civil Registration Organization Spectrum and software has been used to predict population. The research findings show that Yazd province is currently favorable in terms of number, growth rate and age structure. Fertility is balanced and population policy goals are met. The main policy should be to take advantage of the current population window opportunity and to provide the appropriate economic and social context to cope with the growing elderly population. The future demographic challenges of Yazd province depend on how to take advantage of the demographic window opportunity. Taking advantage of the demographic window opportunity and turning it into an economic and social opportunity requires empowering and empowering young people for economic development, expanding job opportunities, favorable investment, improving the quality of human capital and providing opportunities for women to participate in the labor market

کلیدواژه‌ها [English]

  • Population
  • Age Structure Transition
  • Prediction
  • Population Window
  • Yazd Province

اصل مقاله

تغییر و تحوّل ویژگی ذاتی جمعیّت­هاست. هیچ جمعیتی از تغییر و تحوّل در امان نبوده، نیست و نخواهد بود. فرآیند تغییر و تحوّل جمعیّت در طول زمان و تحت تأثیر باروری، مرگ و میر و مهاجرت صورت می‌گیرد. این متغیّرها، اساسی­ترین ویژگی‌های هر جمعیت و آیندۀ جمعیّت‌شناختی آن را تعیین می‌کنند (پوستون و دادلی[1]، 2005 :‌147).

جمعیّت ایران، همانند بسیاری از کشورها و مناطق دنیا، تغییرات جمعیّتی وسیعی را در طول دهه­های گذشته تجربه کرده است. حجم جمعیّت پیوسته سیر صعودی داشته و از حدود 19 میلیون نفر در سال 1335 به حدود 80 میلیون نفر در سرشماری 1395 افزایش یافته است. نرخ رشد سالانۀ جمعیّت با نوساناتی از 9/3 درصد در دورۀ 65-1355 به حدود 3/1 درصد در دورۀ 1395-1390 رسیده است.

استان یزد نیز، همانند کل کشور، تحوّلاتی را در حجم، نرخ رشد جمعیت سالانه، باروری و ساختار سنی و جنسی جمعیّت تجربه کرده است. حجم جمعیّت استان در طول سه دهۀ گذشته از 1365 تا 1395 با 83  درصد افزایش، 8/1 برابر شده و از 620 هزار نفر در سرشماری 1365 به 1138 هزار نفر در سرشماری 1395 رسیده است. میزان باروری کل استان در دهه‌های گذشته کاهش یافته و از 7 فرزند در سال 1365 به 1/2 فرزند در سال 1390 رسیده است (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، 1392: 151). در مقیاس ملی، یزد جزو استان­های با باروری سطح متوسّط در کشور است و روند تحوّلات رشد جمعیّت در استان مشابه با تحوّلات کشور است.

در کنار تحوّلات باروری در استان یزد، ساختار سنی جمعیّت استان نیز در حال تغییر است. در این شرایط، تحت تأثیر روندهای گذشتۀ جمعیّت استان، دریچه‌های جمعیتی گشوده شده و به طرز بی‌سابقه­ای بر حجم و سهم نسبی جمعیّت واقع در سنین کار و فعالیت اقتصادی (64-15 ساله­ها) افزوده شده است. این تغییرات در ساختار سنی فرصت بالقوۀ مناسبی برای تبدیل انفجار موالید دورۀ 1365-1355 به پاداش جمعیتی فراهم کرده است. از آنجایی که کاهش باروری در کشور و استان سریع بوده است، تغییرات ساختار سنی جمعیّت نیز سریع خواهد بود ولذا در سیاست­گذاری‌ها باید توجه بیشتری به تغییرات ساختار سنی جمعیّت داشت. تغییراتی که گرچه دربرگیرنده‌ اثرات مثبت برای رشد اقتصادی هستند، ولی اگر به خوبی از آنها بهره گرفته نشود، ممکن است اثرات منفی را نیز برای رشد اقتصادی به همراه داشته باشند. به طور کلی، می‌توان گفت در شرایط کنونی همۀ مؤلّفه­ها و عناصر تغییر و پویایی جمعیت در استان یزد به‌ گونه‌ای عمل می‌کنند که جهت مدیریت و ساماندهی مناسب باید به صورت مستمر جمعیت و تحوّلات آن در استان را پیگیری نمود.

گذار ساختار سنی و سالخوردگی جمعیت تأثیر عمیقی بر شرایط اقتصادی اجتماعی، سیاسی، بهداشتی و درمانی و ... خواهد گذاشت. شدت این تأثیر بستگی به سرعت رُخداد پدیده (سالخوردگی جمعیّت) دارد. وقتی نسبت سالمندان در جمعیّت در یک دورۀ زمانی کوتاه افزایش بیابد، نهادهای اقتصادی و اجتماعی به سختی می‌توانند خود را با ساختار جدید انطباق دهند. افزایش نسبت افراد سالمند ناگزیر اهمّیت نسبی بخش‌های دیگر را تحت تأثیر قرار خواهد داد ولذا نیاز به فرمول‌بندی و اجرای سیاست‌های جدید را ضرورت می‌بخشد. تلاش در راستای ش

مراجع

-  ارسی‌ساعی، ایرج (1388). «جوانی جمعیت ایران»، فصلنامه علوم رفتاری، شمارۀ 1: 59-33.
-  بردی آنامرادنژاد، رحیم (1391). «سونامی جمعیت در ایران (دهۀ 1355-1365) و پیامدهای آن»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 137-124.
- ترکاشوند مرادآبادی، محمّد و عباسی، محمّد (1398). «مطالعه اپیدمیولوژیک مرگِ سالمندانِ ایران در دوره زمانی 1390 تا 1396 با استفاده از شاخص سال‌های عمر از دست ‌رفته ناشی از مرگ زودرس»، پایش، 19 (1): 97-85.
- ترکاشوند، محمد و حاتم، حسینی (1391). «گذار ساختار سنی ایران (1350 تا 1450)»، ششمین همایش انجمن جمعیت­شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 163-152.
- ترکاشوند، محمّد (1390). «گذار جمعیت‌شناختی در ایران. بررسی روندهای باروری و مرگ‌ و میر ایران در دورۀ زمانی 1250 تا 1430»، مقاله ارائه شده در همایش «تحلیل روندهای جمعیتی کشور»، تهران: دانشگاه تربیت مدرس: 236-221.
-  حسینی، حاتم و بگی، بلال (1391). «تغییرات ساختار سنی و خلأ سیاست‌گذاری جمعیتی در ایران»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 180-172.
- راسل، مهدی و اردلان، علی (1386). «آینده سالمندی و هزینه‌های خدمات سلامت. هشداری برای نظام سلامت کشور»، مجله سالمند، 2 (1): 26-13.
-  قاضی طباطبایی، محمود و کوششی، مجید (1388). شبکه‌های حمایت اجتماعی، ترتیبات زندگی و سلامت سالمندان در بستر گذار جمعیتی، مطالعه شهر تهران. جمعیت و توسعه در ایران. ابعاد و چالش‌ها، یافته‌های تحقیقات کاربردی پروژه جمعیت و توسعه دانشگاه تهران، تدوین رسول صادقی، انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
- زنجانی، حبیب‌اله (1392). ارزیابی ثبت اطلاعات وقایع حیاتی (ولادت، فوت و مهاجرت‌های داخلی) مکان محور، سازمان ثبت احوال کشور، دفتر آمار و اطلاعات ‌‌‌جمعیتی.
-  زنجانی، حبیب‌الله (1380). مهاجرت، تهران‌: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت‌)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
- صادقی، رسول (1391). «مهاجرت و جابجایی جمعیت در بستر فاز پنجرۀ جمعیتی ایران»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 211-190.
-  ضرغامی، حسین (1390). «نگاهی به تحولات سالخوردگی در ایران»، همایش تحلیل روندهای جمعیتی کشور، دانشگاه تربیت مدرس: 75-66.
-  عباسی‌شوازی، محمدجلال و حسینی‌چاوشی، میمنت (1392). تحولات باروری در ایران در چهار دهۀ اخیر. کاربرد و ارزیابی روش فرزندان خود در برآورد باروری با استفاده از داده‌های سرشماری 1365 تا 1390، گروه پژوهشی آمارهای اقتصادی، تهران: پژوهشکدۀ آمار.
-  عباسی‌شوازی، محمدجلال و عسکری‌ندوشن، عباس (1384). «تغییرات خانواده و کاهش باروری در ایران؛ مطالعه موردی استان یزد»، نامه علوم اجتماعی، 3 (25): 75-35.
- عرب‌مازار، عباس و کشوری‌شاد، علی (1384). «بررسی اثر تغییرات ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی»،  فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، شمارۀ 15: 32-18.
- عینی‌زیناب، حسن؛ ودادهیر، ابوعلی و قاضی طباطبائی، محمود (1391). «انتقال ساختار سنی و سودهای جمعیت‌شناختی اول و دوم. نگاهی به وضعیت ایران»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 95-80.
- عسکری‌ندوشن، عباس؛ شمس‌قهفرخی، فریده؛ زندی، لیلا و رضایی، محمدرضا (1398). «گذری بر جریان‌های اخیر مهاجرت در استان یزد»، فرهنگ یزد، 1(1): 104-83.
- عسکری‌ندوشن، عباس؛ شهبازین، سعیده و مالکی، سارا (1397). تحلیلی بر روندها و جریانهای مهاجرتی در استان یزد، در شورای اجتماعی کشور (گردآورنده)، تحلیل مسائل و آسیبهای اجتماعی کشور: مقالات استان یزد، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، 267-229.
- فتحی، الهام (1388). «بررسی سالمندی جمعیت ایران در نیم قرن اخیر و آینده آن تا سال 1430 هجری شمسی»،  هفته‌نامه برنامه، 8 ( 334): 18-10.
-  کاظمی، الهه؛ آقامحمدی، سعیده؛ خسروی، اردشیر و عاطفه، عزیزاله (1392). تحلیل سطح و علل مرگ با استفاده از راهنمای استاندارد سازمان جهانی بهداشت، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
-  کوهی، ابراهیم؛ برومندزاده، محمدرضا و گلی، علی (1391). «تغییرات ساختار سنی و مهاجرت سالمندان در ایران»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 207-190.
-  محمودی، محمدجواد؛ مشفق، محمود و پروان، میثم (1391). «مطالعه تطبیقی گذار سنی کشورهای منتخب مسلمان با تأکید بر ایران»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحولات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 283-272.
- مسجدی، فرح و فتح‌زاده، حیدر (1391). «بررسی وضعیت ساختار سنی جمعیت ایران در طی سال‌های 1390-1335 و ضرورت بازنگری تئوری انتقال جمعیتی در ایران»، ششمین همایش انجمن جمعیت‌شناسی ایران، تحوّلات ساختار سنی و جمعیت ایران و پیامدهای آن، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران: 307-290.
-  مسکوب، محمد (1387). «بحران سالخوردگی در کشورهای کمتر توسعه‌ یافته، مصرف یا تولید؟»، (ترجمه: میترا آذرهوش)، فصلنامه تأمین اجتماعی، 4 (11): 78 - 57.
-  مشفق، محمود و میرزایی، محمد (1389). «انتقال سنی در ایران؛ تحولات سنی جمعیت و سیاست‌گذاری‌های اجتماعی، جمعیتی»، فصلنامه جمعیت، شمارۀ 71 و 72: 52-33.
-  مهاجرانی، علی‌اصغر (1386). «ساختمان سنی و مسأله‌ جوانی جمعیت ایران»، مجلۀ علوم انسانی دانشگاه اصفهان، جلد دوم، شمارۀ ۱ و ۲: ۴۸-۳۵.
- میرزایی، محمد (1382). تغییرات ساختار سنی جمعیت در ایران و پیامدهای آن، گزارش طرح پژوهشی بررسی و تحلیل مسائل و چالش‌های جمعیتی ایران و پیامدهای آن، شورای ‌عالی انقلاب فرهنگی.
-  میرزایی، محمّد و ترکاشوند، محمد (1391). بررسی مطالعات مرتبط با ساختار سنّی جمعیّت ایران؛ ارزیابی یافته‌ها و تعیین حوزه‌های جدید مورد تحقیق، تهران: دانشگاه تهران، پروژه جمعیّت و توسعه دانشگاه تهران با حمایت مالی صندوق جمعیّت سازمان ملل متحد.
- میرفلاح نصیری، نعمت‌الله (1386). «مشخصههای جمعیت‌شناختی سالمندی جمعیت و نماگرهای مربوط در ایران»، گزیدهمطالبآماری، 18 (2): 46-33.
-  نظری، علی‌اصغر (1382). «بررسی علل و اثرات رشد سریع جمعیت و نقش نامطلوب آن در توسعه اقتصادی_اجتماعی ایران»، پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ 44: 101-89.
 
-  Friedman, D., Hechter, M and Kanazawa, S. (1994). ''A theory of the value of children''. Demography, 31: 375–401
-  Poston, Jr and Dudly, L. (2005). Age and Sex, in Handbook of Population. Edited by Dudly L., Poston, Jr and Michael Micklin. New York: Kluwer Academic/Plenum Publisher. pp. 19-51.
-  Raftery, AE., Lewis, SM And Aghajanian, A. (1995). ''Demand or ideation? Evidence from the Iranian marital fertility decline''. Demography. 32(2):159-82. PMID: 7664958.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار