منابعِ موردِ استفادة زندهیاد دکتر نذیر احمد:
الف) تذکره‌ها (وی از نسخه‌هایِ خطّی تذکره‌ها استفاده نموده بود)
- آتشکده (تألیف: 1193ه)، مؤلّف: لطفعلی بیگ بن آقاخان بیگدلی شاملو متخلّص به آذر. این تذکره در ایران به تصحیحِ حسن سادات ناصری، نیمة اوّلِ تذکره در سه جلد، 1336-1340ش، امیرکبیر، تهران. نیمة دوّمِ تذکره به تصحیحِ: میرهاشم محدّث، دو جلد، 1378ش، امیرکبیر، تهران.
- تاریخِ عالم آرایِ عبّاسی(تألیف: 1025ق)، مؤلّف: اسکندربیگ ترکمان. این کتاب بارها در ایران تصحیح و چاپ شده است. چاپِ اخیرِ آن به تصحیحِ: فرید مُرادی، دو جلد، 1390ش، انتشاراتِ نگاه، تهران.
- خزینة گنج الهی (تألیف: قرنِ یازدهم هجری). مؤلّف: میر عمادالدّین محمود بن میر حجةالله حسینی متخلّص به الهی. بنا بر اطّلاعاتِ پایگاهِ خبری نسخ خطّی بساتین (قُم، ایران) این تذکره در حالِ انتشار است. به تصحیحِ: سیّدوحید سمنانی، انتشاراتِ بنیادِ شکوهی.
- خلاصة الاشعار وزبدة الافکار (تألیف:976-1016ه)، مؤلّف: تقی الدّین محمّد بن شرفالدّین علی حسینی کاشانی. این تذکره، در ایران از سویِ نشرِ میراثِ مکتوب، تهران چاپ شده است: به تصحیحِ: عبدالعلی ادیب برومند (1384ش، بخشِ کاشانِ تذکره)؛ محمّدحسین نصیری (1386ش، بخشِ اصفهانِ)؛ علی اشرف صادقی (1392ش، بخشِ قم و ساوه)؛ نفیسه ایرانی (1392ش، بخشِ شیراز و نواحیِ آن)؛ محمّدحسین نصیری و عبدالعلی ادیب برومند، بخشِ خراسان (1393ش، بخشِ خراسانِ)؛ رقیّه بایرامحقیقی (1395ش، بخشِ تبریز و آذربایجان و نواحیِ آن)؛ سیّدمحمّد دبیرسیاقی و مهدی ملکمحمّدی (1396ش، بخشِ قزوین، گیلان و دارالمرز و نواحیِ آن). همچنین از سویِ نشرِ سفیرِ اردهال چاپ شده است. به تصحیحِ: سعید فرمانی (1397ش، بخشِ شعرایِ دارالسّلطنة قزوین).
-
روضة الصّفا فی سیرة الانبیاء والملوک والخلفا، مؤلّف: محمّد بن خاوند شاه میر خواند (837-903 ه) در هفت جلد، پس از درگذشتِ او
خواندمیر به تکمیل کتاب
روضةالصفا پرداخت و حوادث تاریخی را از شرح تاریخ زندگانی سلطانحسین بایقرا تا حوادث تاریخی سال ۹۲۹ه به صورت تکمله‌ای بدان افزود. در دورة
قاجار، رضاقلی‌خان هدایت (1215-1288ه) سه جلد دیگر بر آن افزود تا ده سالِ اولِ ناصرالدّین شاه 1274ه. این کتاب در ایران چندین بار چاپ و تصحیح شده است. جدیدترین تصحیح: از سویِ جمشید کیانفر در پانزده جلد (از 1380 تا 1385، انتشاراتِ اساطیر) منتشر شده است. گزیده‌ای از
روضة الصّفا را در دو جلد شادروان عباس زریاب خویی (1298-1373) منتشر کرده بود. (چاپِ دوم، 1385، سخن، تهران).
فهرستِ اعلام، اماکن و کتبِ روضة الصفا با مقدّمة محمدجواد مشکور (1297-1374) در 1351 از سوی انتشاراتِ خیّام، تهران چاپ شد.
- ریاض الشّعرا (تألیف: 1161ه). مؤلّف: علیقی بن محمّد بن علی واله داغستانی. این تذکره به تصحیحِ محسن ناجی نصرآبادی، 1384، اساطیر؛ نیز: به تصحیحِ: گیتا اشیدری و ابوالقاسم رادفر، دو جلد، 1391، پژوهشگاهِ علومِ انسانی و مطالعاتِ فرهنگی، تهران.
- سفینة خوشگو، بَندرا بَن داس خوشگو (جلد دوّم)، تألیف: 1147ه، سیّدکلیم اصغر، 1389، مجلسِ شورایِ اسلامی، تهران.
- سفینة خوشگو، بَندرا بَن داس خوشگو (جلد سوّم)، (تألیف: 1147ه)، این تذکره در هندوستان به تصحیحِ سیّدشاه محمّد عطاءالرّحمن کاکوی، 1959م، ادارة تحقیقاتِ عربی و فارسیِ پَتنا، بیهار، هندوستان.
- صحفِ ابراهیم (تألیف: 1205ه). مؤلّف: علی ابراهیم خلیل خان. بخشِ معاصرانِ این تذکره در ایران، به تصحیحِ میرهاشم محدّث به چاپ رسیده است: 1385، انجمن آثار و مفاخرِ فرهنگی، تهران.
- عرفات العاشقین و عرصات العارفین (تألیف: 1022-1024ه)، مؤلّف: تقی‌الدّین محمّد اوحدیحسینی ـ این تذکره، در ایران از سویِ نشرِ اساطیر، تهران، هفت جلد در 1377 منتشر شد؛ نیز از سویِ میراثِ مکتوب، تهران، هشت جلد، در 1389 منتشر شد.
- مآثرِ رحیمی(تألیف: 1025ه)، مؤلّف: ملاّعبدالباقی نهاوندی. مآثرِ رحیمی ـ به تصحیح: محمّد هدایت حسین، انجمن آسیایی بنگال، کلکتّه، 1924-1925م. بخشِ سوّمِ این تذکره در ایران، به تصحیح: عبدالحسین نوایی چاپ شده است: 1381ش، انجمنِ آثار و مفاخرِ فرهنگی، تهران.
- مجمع‌النّفایس (تألیف: 1164ه) ـ مؤلّف: سراج‌الدّین علیخان آرزو. این تذکره در سه جلد از سویِ مرکزِ تحقیقاتِ ایران و پاکستان (اسلام آباد) چاپ شده است: به تصحیحِ: زیب‌النّساء علیخان و مِهرنور محمّد خان. 1371 و 1383؛ نیز: بخشِ معاصران، به تصحیحِ: میرهاشم محدّث، 1385، انجمن آثار و مفاخرِ فرهنگی، تهران.
- مخزن الغرائب (تألیف: 1218ه). مؤلّف: احمدعلی هاشمی سَندیلوی. این تذکره در پنج جلد به تصحیح محمّدباقر منتشر شد. دو جلد (دانشگاه پنجاب، لاهور) و سه جلد (1992-1994م، مرکزِ تحقیقاتِ ایران و پاکستان، اسلام‌آباد).
- مراة آفتاب‌نما (تألیف: 1218ه). مؤلّف: عبدالرّحمن شاهنواز خان هاشمی بنبانی دهلوی.
- میخانه(تألیف: 1028ه)، مؤلّف: ملاّ عبدالنّبی فخرالزّمان قزوینی ـ این تذکره، یک بار به تصحیحِ محمّد شفیع چاپ شد، 1926م، لاهور؛ یک بار به تصحیحِ احمد گلچینمعانی، چاپِ اوّل: 1340، شرکت نسبی اقبال و شرکاء، تهران؛ چاپِ دوّم، ویرایشِ دوّم: 1367، اقبال، تهران.
- نشترِ عشق (تألیف: 1233ه). مؤلّف: حسینقلی خان عظیمآبادی. این تذکره به تصحیحِ: سیّدکمال حاج سیدجوادی، 1391، دو جلد، نشرِ میراثِ مکتوب، تهران.
- هفت اقلیم (تألیف: 996-1002ه)، مؤلّف: امین احمد رازی، تصحیح: جواد فاضل، 1340، ادیبه، تهران؛ تصحیح: محمّدرضا طاهری (حسرت)، چاپِ اوّل: 1378ش، چاپِ دوّم: 1390، سروش، تهران.
ب) دیگر منابع
- رضازاده شفق، صادق (1320ش). تاریخِ ادبیّاتِ ایران، شیراز: انتشاراتِ دانشگاهِ پهلوی.
- عبدالمقتدر خان بهادر، مولوی (1942م). فهرستِنسخِفارسیِاورینتلپَبلکلائبریریبانکی‌پورمسمیبهمراۀالعلوم، جلد دوّم، پَتنا، هندوستان: صادق‌پور پریس.
- معصوم علی شاه، محمّد معصوم بن زینالعابدین (1316-1319ق). طرائقالحقائق، تهران: دارالطباعه آقا سیّدمرتضی و آقا میرزاحسن.
- نعمانی، شبلی (1921م). شعرالعجم، حصّة پنجم، چاپِ دوّم، اَعظم‌گَر، هندوستان: دارالمصنّفین، مطبعِ معارف. (کتاب به زبانِ اردو است)
- وحشیبافقی کرمانی (تدوین:1306ش). فرهاد و شیرین، خُلدِبرین و مسمّطات، تصحیح: حسین کوهی کرمانی، با مقدّمة: غلامرضا رشید یاسمی، تهران: چاپِ اختر شمال.
- وحشی کرمانی، مولانا (تدوین: 1347ه).کلّیاتِ مولانا وحشی کرمانی، با مقدّمه: اسماعیل حمیدالملک، تهران: مطبعة سعادت و اخوان کتاب‌چی.
- وحشی کرمانی، مولاتا (1315ش). دیوانِ کلّیاتِ مولانا وحشی کرمانی: مرکب از قصاید و غزلیات و رباعیّات و غیره، تهران: نشرِ علمی.
- Aloys, Sprenger (1854). A catalogue of the Arabic, Persian and Hindu' sta'ny manuscripts, of the librariries of the king of Oudh, comp. under the orders of the government of India, Vol. I, containing Persian and Hindu'sta'ny poetry, Calcuta: Printed by J. Thomas.
- Ethe, Hermann (1903). Catalogue of Persian manuscripts in the library of the India office, London: India office.
- Rieu, Charles Pierre Henri (1879). Catalogue of the Persian manuscripts in the British Museum, two volumes, London: The Trustees of the British Museum.
- Morley, William H (1854). A descriptive catalogue of the historical manuscripts in the Arabic and Persian languages, preserved in the library of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, London: John W. Parker & Son.
پینوشت (به قلم لیلا عبدیخجسته)
شادروان دکتر نذیر احمد (1915-2008م) در ایالتِ اُتّرپَرَدیش هندوستان به دنیا آمد. در 1945م از دانشگاهِ لکنو در رشتة ادبیاتِ فارسی دکتری گرفت. عنوانِ پایان‌نامة ایشان: احوال و آثارِ ظهوری تُرشیزی. در 1950م رساله‌ای نوشت با عنوانِ: شعرایِ فارسی‌زبانِ عصرِ عادل شاه مدرکِ فوق دکتریِ فارسی و در 1956م برایِ تصحیحِ نورَس مدکرِ فوق‌ذکتریِ اردو را گرفت. شادروان نذیر احمد ابتدا (1950م) در دانشگاهِ لکنو و بعدها (1957م) در دانشگاهِ اسلامیِ عَلیگَر به تدریسِ ادبیاتِ فارسی پرداخت. از سالِ 1960م در دانشگاهِ اسلامیِ عَلیگر با همکاریِ وی، مجلّه پُرمحتوایِ فکر و نظر منتشر می‌شد که تقریباً در هر شماره‌اش به فارسی می‌پرداخت. جوایز و تقدیراتِ زیادی به وی اعطا شد. مثلاً: در 1987م از طرفِ رئیس جمهورِ هند درجة افتخاریِ پَدَم شَری و در 1368 جایزة ادبی و تاریخیِ بنیادِ موقوفاتِ دکتر محمود افشار به وی اهدا شد. برخی از آثارِ مهمِ فارسیِ دکتر نذیر احمد: مکاتیبِ سنایی؛ دیوانِ حافظ (نسخة گورَکپور، کتابتِ 824 ه)؛ دیوانِ حافظ (نسخة ایاصوفیه، کتابتِ 813ه)؛ فرهنگِ قواس.
[1] ـ محتشم کاشانی (905-996ه) از شاعرانِ دورة شاه طهماسب اوّل.
[1] ـ شادروان شبلی نعمانی (1857-1914م) در شعرالعجم نوشته است: «گفتة تقی اوحدی اشتباه است. نه وحشی سَبکی ایجاد کرد و نه محتشم کاشانی سَبکِ خاصی داشت که وحشی آن را منسوخ کرده باشد و شکی هم در این نیست. چون وحشی تمامِ عمر گرفتارِ عشقِ شاهدانِ بازاری بوده است و مواردِ زیادی از هوس‌پرستی برایش پیش آمده بود. وحشی واسوخت هم ایجاد کرده است و خاتمه‌اش هم در همین بوده است. در آتشکده نوشته شده است که وحشی در حالتِ مستیِ شراب جان باخت. این غزل را هنگامِ مرگ سروده بود: مگر در من، نشانِ مرگ ظاهر شد که می‌بینم* عزیزان را نهانی، آستین بر چشمِ تَر، امشب» (شبلی نعمانی، 1921م، ج5: 68)؛ شادروان دکتر صادق رضازاده شفق (1274-1350ش) کتابِ تاریخِ ادبیاتِ ایران را نخستین در 1320ش در 422 صفحه تألیف کرد که بارها چاپ شد. در 1348ش با افزوده‌هایی در چاپ‌خانة بهمن در تهران به چاپ رسید. پس از درگذشتِ ایشان، مرحوم دکتر عیسی صدّیق (1273-1357ش) با بازبینیِ یادداشت‌هایِ شادروانِ شفق، متنِ کتاب را در 1352ش از سویِ دانشگاهِ پهلوی به چاپ رسانید. شادروان دکتر نذیر احمد نقلِ قولی از شادروان شفق را دربارة محتشم کاشانی آورده است که مربوط به چاپِ سالِ 1320ش را زیرِ مطالعه داشته است. از آنجایی که مترجمِ این مقاله به چاپِ این سال دسترسی نداشت، نقلِ قولِ چاپِ 1352ش را می‌آورد: «محتشم کاشانی ـ از معروف‌ترین شعرایِ دورة صفوی کمالالدّین علی فرزندِ خواجه نصیر احمد شاعرِ مشهورِ دربارِ شاه طهماسب بود که در کاشان به دنیا آمد و در آن شهر زیست. گرچه این شاعر به روزگارِ جوانی اشعارِ ذوقی گفت و غزل‌سرایی نمود حتّی به مدیحه گفتنِ پادشاهان نیز اهتمام کرد، قصیده و غزل ساخت و از شعرایِ نامدارِ زمانِ خود بود، ولی سپس به ملاحظة تمایلِ دینی و احساساتِ تشیّع در دربارِ صفوی به حکمِ معتقداتِ خودش، موضوعِ تازه‌ای پیش آورد یعنی اشعاری مبنی بر تذکرِ مصائبِ اهلِ بیت سرود و در این سَبک شهرت یافت». (رضازاده شفق، 1352ش: 564)؛ سیّد مبارزالدّین رفعت (1918-1976م) ـ از برجسته‌ترین استادانِ فارسی که در دانشگاهِ عثمانیه، حیدرآبادِ دکّن فارسی تدریس می‌کرد ـ کتابِ تاریخِ ادبیّاتِ ایران را به اردو ترجمه کرد (چاپِ اوّل: 1955م، ندوة المصنّفین، دهلی). این ترجمه بارها در هندوستان و پاکستان تجدید چاپ شد و چاپِ اخیرِ آن: (2014م، کتابخانة خورشید، لاهور).
[1] ـ شاه طهماسب اوّل (919-981ه). دوّمین پادشاه سلسلة صفویان. وی در 930ه بر تختِ سلطنت نشست.
[1] ـ شاه اسماعیل (892-930ه) بنیانگذارِ سلسلة صفویه در ایران.
[1] ـ میر غیاث‌الدّین محمّد میرمیران یزدی، فرزندِ شاه نعمتالله یزدی است که پس از وفاتِ پدر، به عنوانِ قائم مقام و بزرگِ ساداتِ نعمت‌اللهی جانشینِ پدر شد. در زمانِ شاه طهماسب، وزیر و داروغة یزد بود. فزندانِ وی: نورالدّین شاه نعمتالله و شاه برهانالدّین خلیلالله با دخترِ شاه طهماسب و شاه اسماعیل دوّم ازدواج کردند.
[1] ـ مرادی بافقی برادرِ بزرگترِ وحشی بافقی.
[1]ـ «کلجار قریه‌ای از کاشان. وی از شعرایِ مشهور. با محشتم و وحشی و شجاع و فهمی و حاتم معاصر است. اگر چه عامی‌وش بود امّا به غایت خوش طبع و پاکیزه گوست. تقی اوحدی با او مکرر صحبت داشته. مثنوی دارد مسمّی به پیر و جوان». (خان آرزو، 1371ش، جلد دوّم: 1151)؛ ملاّفهمی کاشانی (وفات: 1014ه) ـ از شعرایِ دارالمؤمنین کاشان است. طبعِ خوشی داشته. صاحب دیوان است، امّا چون تحصیلِ مراتبِ علمی نکرده کلامش از عیب خالی نیست و مهاجاتِ او با اکثرِ موزونان، خصوص مولانا وحشیِ یزدی مشهور و رکیک است از آن جهت هیچ نوشته نشد. (آذر، 1378ش، جلد دوم: 45)
[1]ـ شرفالدّین علی شرف یزدی (وفات: 858ه). از آثارش: مناظر؛ دیوان؛ الکتاب فی علم الاسطرلاب.؛ ظفرنامه (828-832ه) چاپ شده است: تصحیح: سعید میر محمّدصادق ـ عبدالحسین نوایی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای ملّی، دو جلد، 1387-1389ش؛ منظوماتِ شرفالدّین علی یزدی، به کوشش: ایرج افشار، ثریّا، 1386ش.
[1] ـ شادروان مولوی محمّد شفیع(1883-1963م) ـ استادِ بی‌نظیر عربی اورینتل کالج، اولین سر ویراستارِ اردو دائرۀ المعارفِ اسلامیه. کتاب‌خانۀ شخصی‌اشان ذخیرۀ نادری از نسخه‌های خطی قرآن کریم (15000 نسخه) و عربی، فارسی، اردو، ترکی، پنجابی و پشتو بود (1500 نسخه)، فرامین پادشاهان مغول و حکمرانان مغول (1500 تعداد)، وصله‌های خطاطی (1500 نمونه). ایران (به ویژه دورۀ مغول و تیموری). از اینرو: نسخه‌های خطی: نظام التواریخ (قاضی بیضاوی- تاریخ کتابت: 719 ه)، جامع التواریخ (رشیدالدّین فضلالله)، تاریخ مظفری (معینالدین یزدی)، ظفرنامۀ تیموری (شرفالدّین علییزدی) را جمعآوری کرده بود. نسخه‌هایی منحصر به فردی بود که فقط در کتاب‌خانۀ وی یافت می‌شد: مطلع السعدین به خط خود مؤلّف (عبدالرّزاق سمرقندی ـ وفات: 887ه)، فتوحا نامۀ صمدی (غلام محیالدّین ـ تاریخ: 1135ه) ـ از موضوعات موردِ علاقۀ ایشان: شبه قارۀ هندوستان (به ویژه: پنجاب، لاهور، سرزمینِ قصور، تاریخِ افغانستان). در حدود 1500 خطاطی‌های بسیار نفیس را در اختیار داشت. 16 خط نوشته شدۀزرّین رقم (معاصر شاه عالم ثانی)، نمونه‌هایِ خطّاطیِ صائب تبریزی و شیخ علی حزین در کتابخانه‌اشان بود. دکتر محمّد بشیر حسین (درگذشت: ۱۹۸۳م) استادیار فارسی اورینتل کالج لاهور. وی با کمک احمد ربانی ـ فرزندِ مولوی شفیع ـ نسخه‌های خطّی کتاب‌خانۀ شخصیِ او را فهرست‌نویسی کردند که به یادبود جشن صدمین سال تأسیس دانشکده خاورشناسی دانشگاه پنجاب لاهور در 1972م چاپ شد: فهرست مخطوطات شفیع (به فارسی، اردو و پنجابی) در کتاب خانۀ مرحوم پروفسور دکتر مولوی محمد شفیع.
[1] ـ «اسمش میرحیدر معمّایی از ساداتِ کاشان است و در فنِ تاریخ و معمّا سرآمدِ روزگارِ خود بوده و نزدِ سلاطینِ ایران و هندوستان، محترم و به زیارتِ بیتالله الحرام مشرّف گردیده آخرالامر در کاشان وفات [یافت]». (آذر، 1378ش، جلد دوم: 35)
[1] ـ «حاتم ـ اصلش از آن ولایت و اسمش هیبتالله و شغلش ارثاً سمساری. در اوایل هیبت تخلّص می‌کرده بعد از آن به عزمِ سیاحت بیرون رفته چندی در خدمتِ امرا به سر بُرده آخرالامر گویا در خود، آثارِ کرمی ملاحظه کرده به این مناسبت تغییرِ تخلّص به حاتم داد». (آذر، 1378ش، جلد دوم: 29)
[1] ـ «شجاع ـ اصلش از کاشان. به جودتِ طبع و حسنِ مقال از اقران و امثال، ممتاز و خالی از فضیلتی نیز نبود. گویند از ملاهی و مناهی چندان احتزار نمی‌کرده. گویا ضعفی در باصره داشته». (آذر، 1378ش، جلد دوم: 42)
[1] ـ«مقصود ـ برادرِ باقر خُردهفروش است. چندی در خدمتِ میرصدرالدّین محمّد خلف میر غیاث‌الدّین منصور دشتکی شیرازی مشغولِ خدمت بوده و شرفِ حج بیتالله و زیارتِ عتبات در خدمتِ ایشان دریافته و با محتشم خصومت آغاز نهاده آخرالامر در دارالعبادة یزد در سنة 987ه در جامة خواب شهید شد». (آذر، 1378ش، جلد دوم: 77-78)
[1] ـ معصوم بیگ صفوی اعتمادالدّوله، سیاستمدار دوره
طهماسب صفوی است. وی شانزده سال وکالت وی را بر عهده و لقب وزارت داشت. وی پس از سرکشی‌های
اسماعیل میرزا وی را به دستور شاه در
قلعه قهقهه زندانی می‌کند. وی خصومت زیادی با اسماعیل میرزا داشت. وی از مربیان
حیدرمیرزا بود و در
درگیری‌های جانشینی شاه طهماسب یکم از طرفداران پادشاهی وی محسوب می‌شد. وی پس از سرکوب
خان احمدخان گیلانی، در ۹۷۵ه به همراه برخی دیگر از امرا برای فریضه حج عازم مکه شد. پس از محرم شدن جمعی از رومیان او را به قتل رساندند.
[1] ـ صرفی ساوجی (وفات: 999ه). در ساوه به دنیا آمد. وی از شاعرانِ محتشم کاشانی بود. بعدها به هند رفت و به دربارِ جلالالدّین اکبرشاه راه یافت.
[1] ـ میرزا عبدالرجیم خان خانان (964-1036ه/ 1556-1627م) پسرِ بیرام خان که وزیر و شاعرِ برجستة اکبرشاه و جهانگیرشاه بود.
[1] ـ گجرات، ایالتی در هندوستان با مرکز گاندی نَگَر.
[1] ـ نورالدّین محمّد ظهوری تُرشیزی (944-1025ه). وی در یزد با وحشی آشنا شد. ظهوری بعدها به جنوبِ هند رفت و لقب ملک الشّعرایی رفت. دیوانِ ظهوری تُرشیزی به تصحیحِ چاپ شده است: اصغربابا سالار، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران، 1390ش.
[1] ـ ناظر و منظور. منظومه‌ای از وحشی بافقی (تألیف: 966ه).
[1] ـ سلسلة نعمتاللّهی یکی از فرقه‌هایِ صوفیه که در قرنِ هشتم هجری توسّطِ سیّد نورالدّین شاه نعمتالله ولی (731-832ه) بنیان گذاشته شد.
[1] ـ خواجه زینالدّین علی بن جمالالدّین معروف به عُرفی (963-999ه) وی در شیراز به دنیا آمد و بیشتر عمرش را در هندوستان گذراند. از مشهورترین شاعرانِ سبکِ هندی به شمار می‌رود.
[1] ـ بقعة شاهزاده فاضل یزد که به شازده فاضل هم معروف است، آرامگاهِ فضل بن امام موسی کاظم میباشد که در شهرِ یزد قراردارد.
[1] ـ سلسلة بهمنیان (دورة حکومت: 748-933ه) در جنوبِ هندوستان حکومت میکردند. این سلسله در زمانِ احمد شاه (دورة حک: 825-839ه) جزوِ حلقة ارادتمندانِ شاه نعمتالله ولی درآمدند.
[1] ـ «مظهری کشمیری ـ در عهد اکبر بادشاه از خوش‌نوایانِ گلشنِ کشمیرِ جنّت نظیر بود. به ایران رفته با موزونانِ آنجا، صحبتش کوک شده به حدّی که چون واردِ صفاهان گردیده بود، صاحب سخنان او را مدّتی ضیافتی دوری میکردند و هر روز یکی به خانة خود، مهمانیِ او می‌نمودی». (خان آرزو، 1383ش، جلد سوّم: 1550)
[1] ـ سلطان محمّد خدابنده (938-1004ه) پسرِ بزرگِ شاه طماسبِ اوّل.
[1] ـ ابوالفتح جلالالدّین محمّداکبر (921-42ه). سومین پادشاه سلسله مغولان در هندوستان که به اکبر کبیر و مغول اعظم مشهور است.
[1] ـ حسین پژمان بختیاری (1279-1353ش) شاعر و مترجم. از آثارش: دیوانِ اشعار و بهترین اشعار.
[1] ـ امیرحسین خان ظفر (1273-1341ش) در 1296ش به حکومتِ یزد منصوب شد. از اقداماتِ دورة وی بازسازیِ قبرِ وحشی بافقی بود. 1303ش در دورة پنجم مجلسِ شورایِ ملّی نمایندة مجلس بود.
[1] ـ فرهاد و شیرین، با اضافاتِ وصال شیرازی (1192-1262ه) و بعدها صابر شیرازی تکمیل شد. این منظومه برایِ نخستین بار در 1263ه منتشر شد. سپس، به کوششِ علی آل‌داود از سویِ انتشاراتِ فردوس، تهران در سالِ 1380ش به چاپ رسید.
[1] ـ دو نسخة دستنویسِ حمارنامة وحشی در کتابخانة مجلسِ شورایِ اسلامی نگهداری می‌شود. به شمارههایِ: 34/13610 ـ 35/13610. (برگرفته از مقالة: متّقی، حسین، گزیدة دستنویس‌هایِ طنز، هزل، هجو و محاضراتِ ادبی، پیامِ بهارستان، سالِ اوّل، شمارة 4، تابستان 1388ش: 673)
{{{
)